• จากหลักฐานการค้นพบของนักโบราณคดีค้นพบเกี่ยวกับชุมชนบนเกาะลังกาสมัยก่อนประวัติศาตร์ว่า มนุษย์เผ่าหนึ่งลักษณะสันคิ้วหนา สันนิษฐานว่าเป็นชนเผ่าแรกบนเกาะลังกา และพบว่า เผ่าชนจากดินเดียข้ามมาสู่ลังกาโดยหมู่เกาะที่เรียกว่าอาดัมบริดจ์ หรือสะพานอาดัม พวกนี้เองสืบเชื้อสายผสมพันธุ์กับเผ่าชุนยุคหินชาวพื้นเมืองเดิม ก่อนที่จะกลายมาเป็นพวกเวททะ
• ประวัติศาสตร์อารยธรรมของศรีลังกา เริ่มต้นประมาณห้าพันปีมาแล้ว ชาวพื้นเมืองยุคแรกมีอยู่หลายเผ่าพันธุ์ มีสิงหล ทมิฬ มัวร์ มาเลย์รุ่นแรก นอกเหนือจากพวกเวททะแล้ว

• คัมภีร์มหาวงศ์กับประวัติศาสตร์ศรีลังกา
• ประวัติศาสตร์ศรีลังกาสมัยโบราณนั้น ส่วนใหญ่เป็นเรื่องบอกเล่าเชิงตำนาน ในคัมภีร์ชื่อ “มหาวงศ์” คัมภีร์นี้มีลักษณะเป็ฯหนังสือพงศาวดาร ผู้เขียนเป็ฯพระในพุทธศาสนา เขียนขึ้นเมื่อประมาณคริสต์ศตวรรษที่ 6 ในคัมภีร์มหาวงศ์ ได้เล่าถึงประวัติราชวงศ์ นับแต่พระเจ้าวิชัย (พ.ศ.1) ถึง พระเจ้ามหาเสน (พ.ศ.830) รวมกษัตริย์ทั้งสิ้น 60 พระองค์ ในระยะเวลา 833 ปีเศษ

• ปฐมกษัตริย ์อาณาจักรอนุราธปุระ
• ประมาณ 200 ปี นับแต่ พ.ศ. 1 ประวัติศาสตร์ศรีลังกามีข้อมูลไม่ชัดเจนนัก เพราะการบันทึกเป็นเชิงตำนานอิงความเชื่อทางศาสนาเป็นส่วนใหญ่ กษัตริย์องค์แรกคือพระเจ้าวิชัย เป็นชาวแคว้นคุชรัต ในประเทศอินเดีย ครองราชย์ที่เมืองตัมพปัณณิ พระเจ้าวิชัยเดินทางจากอินเดียพร้อมด้วยบริวารจำนวน 700 คน ขึ้นฝั่งบนเกาะลังกาที่ตำบลตัมพปัณณิ ซึ่งอยู่บนฝั่งทะเลด้านทิศตะวันตก หรือทางตะวันตกเฉียงเหนือของเกาะ ใกล้ๆ กับเมืองปุตตลัม ปัจจุบัน ปีนั้น ตรงกับปีปรินิพพานของพระพุทธเจ้าพอดี ที่ตำบลนั้นเอง พระองค์ได้หญิงชาวพื้นเมืองเป็นมเหสี และได้ครองดินแดนแห่งนั้นไว้ในอำนาจในเวลาต่อมา
• ในอาณาจักรข้างเคียงเมืองตัมพปัณณินั้น มีเมืองข้างอีก 2 เมือง คือเมืองสิริสวัตถุ และเมืองลังกาปุร ซึ่งแต่ละเมืองก็มีเจ้าครองนครเมืองเป็นอิสระ มเหสีซึ่งเป็นชาวพื้นเมืองเห็นว่าถ้าปล่อยให้เป็นอิสระต่อไป สักวันหนึ่งเมืองตัมพปัณณิก็จะถูกรุกราน จึงแนะนำให้พระเจ้าวิชัยเข้าโจมตีก่อน จากจุดนั้นเองพระองค์ก็แผ่อำนาจโดยการกระจายอำนาจไปปกครองเมืองต่างๆ ทรงมอบหมายให้อำมาตย์ชื่อ อุปติสสะ เข้าไปปกครองเมืองอนุราธปุระ เมืออุรุเวลา ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกของอนุราธปุระ เมืองอุชเชนี และเมืองพิชิต
• ต่อมาพระเจ้าวิชัยทรงเห็นว่าพระมเหสีซึ่งเป็นชาวป่าไม่คู่ควรกับพระองค์ ทรงแต่งตั้งราชฑูตเดินทางไปยังแผ่นดินอินเดีย เพื่อสู่ขอราชธิดาชาวอารยัน ของกษัตริย์บาณฑุ แห่งเมืองมธุระ ส่วนมเหสีชาวพื้นเมืองพร้อมด้วยโอรสและธิดาหนีไปอยู่ที่อื่นและหายสาบสูญไป ความเป็นปฐมกษัตริย์แห่งศรีลังกาของพระเจ้าวิชัยนั้น เริ่มต้นเมื่อทรงอภิเษกสมรมกับเจ้าหญิงปาณฑุนั่นเอง ตลอดรัชสมัย 38 ปีของพระองค์นั้น อาณาจักรตัมพปัณณิไม่มีข้าศึกศัตรูรบกวนเลย บ้านเมืองอยู่ด้วยความสงบสุข ถึงกระนั้นก็ตาม พระองค์กับมเหสีปาณฑุไม่มีโอรสและธิดาแม้แต่องค์เดียว ทรงนึกแต่ว่า มีแต่พระอนุชาที่สิงหปุระในอินเดียองค์เดียวที่จะมาสืบราชสมบัติแทนได้ ในปีสุดท้ายแห่งการมีพระชนม์นั้นเอง ทรงได้จัดส่งราชฑูตไปอัญเชิญอนุชาพระนามว่า สุมิตตะ ระหว่างนั้นเอง พระองค์ก็สวรรคตเสียก่อน ภารกิจปกครองบ้านเมืองจึงตกแก่อำมาตย์อุปติสสะ เป็นการชั่วคราว ระหว่างรอคอยรัชทายาทจากสิงหปุระนั้น ผู้สำเร็จราชการอุปติสสะ ได้ย้ายสำนักราชการทั้งหมด ไปอยู่ที่เมืองอุปติสสคาม
กษัตริย์องค์ที่ 2 ถึงองค์ที่ 5
• ในระหว่างนั้น เจ้าชายสุมิตตะ ได้ครองราชย์แทนพระราชบิดาผู้ล่วงลับพอดี จึงทรงตรัสถามความสมัครใจของโอรส 3 องค์ในการไปครองเมืองลังกา ปรากฎว่าโอรสองค์เล็ก คือเจ้าชายปัณฑุวาสุเทพ รับอาสาที่จะไปปกครองเมืองลังเอง โดยเดินทางสู่ลังกาพร้อมด้วยบริวารจำนวน 32 คน ทั้งหมดถือเพศเป็นนักบวช ออกเดินทางโดยเรือ ไปขึ้นฝั่งที่ปากแม่น้ำชื่อ มหากันทระ ซึ่งตั้งอยู่ทางทิศเหนือของเกาะลังกา และคณะฑูตได้เลือกเจ้าหญิงสุภัททกัจจานา หรือ สกยินเทวี ซึ่งเป็นราชธิดาองค์เล็กเชื้อสายศากยวงศ์ในอินเดียมาเป็นคู่ครององค์รัชทายาท
• ในรัชกาลของพระเจ้าปัณฑุวาสุเทพ ตรงกับ พ.ศ. 39-69 ทรงมีพระโอรส และพระธิดารวมกัน 10 องค์ องค์ใหญ่ทรงพระนามว่า อภัย ซึ่งเป็นผู้สืบราชสมบัติต่อมา ในรัชสมัยของพระเจ้าอภัย (พ.ศ.69-89) เกิดความไม่สงบขึ้นในราชสำนัก กล่าวคือ มีการปองร้ายหลานตัวเอง ซึ่งเกิดจากพระนางอุมมาทจิตตา ธิดาคนสุดท้องของพระเจ้าปัณฑุวาสุเทพนั่นเอง เหตุการณ์นั้นเป็นเหตุให้พระเจ้าอภัย จำต้องสละราชบัลลังก์ เพราะถูกบีบจากอนุชาร่วมสายโลหิตในเวลาต่อมา หลังจากที่พระองค์ครองราชย์ได้ 20 ปี
• โอรสของพระนางอุมมาทจิตตาที่ถูกปองร้ายนัน คือ ปัณฑุกาภัย ทรงแคล้วคลาดจากการปองร้าย ได้ครองเมืองอุปติสสคามสืบต่อมา ในปีพ.ศ.105 ทรงตั้งเมืองหลวงที่อนุราธคาม ซึ่งได้กลายมาเป็นอนุราธปุระตั้งแต่นั้นมา การปกครองในรัชกาลนี้ จัดเป็นยุครุ่งเรืองอีกยุคหนึ่งในประวัติศาสตร์ศรีลังกา เป็นการปกครองด้วยระบบเทศบาล การก่อสร้างเจริญก้าวหน้า สามารถสร้างอ่างเก็บน้ำได้ในสมัยนี้
• พระเจ้าปัณฑุกาภัย เป็นกษัตริย์องค์ที่ 4 สวรรคตในปี พ.ศ.106 ขณะที่พระชนม์มายุได้ 67 พรรษา กษัตริย์องค์ที่ 5 คือพระเจ้ามุฎสิวะ เป็นโอรสของพระเจ้าปัณฑุกาภัย ทรงสร้างสวนมหาเมฆวัน อันสวยงามไว้ทางทิศใต้ของเมืองอนุราธปุระ สวนนี้เองเป็นที่ตั้งของมหาวิหาร
สมัยพระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ
• พระเจ้าเทวานัมปิยติสสะ ทรงครองราชย์สืบต่อจากพระเจ้ามุฎสิวะ ผู้บิดาระหว่าง พ.ศ.226-302 เป็นพระสหายซึ่งไม่เคยเห็นหน้ากันของพระเจ้าอโศกมหาราชแห่งอินเดีย
• ปรากฎการณ์อันโดดเด่นพิเศษในรัชกาลนี้คือ
1.ฟื้นฟูความสัมพันธ์แน่นแฟ้นยิ่งขึ้นระหว่างลังกากับอินเดีย
2.พระพุทธศาสนาประดิษฐานในลังกาอย่างเป็นทางการ และกลายมาเป็นศาสนาประจำชาติสืบมา
3.มีการสร้างวัดและศาสนวัตถุทางพระพุทธศาสนาหลายแห่ง เช่น มหาวิหาร เป็นต้น
4.เริ่มประเพณีกษัตริย์ต้องเป็นพุทธมามกะ

• สมัยพระเจ้าพุฎฐคามินี
• ในช่วงรัชกาลนี้เอง ชนชาติทมิฬเริ่มเข้ามารุกรานอนุราธปุระ โดยกษัตริย์ทมิฬเอฬาระ จากประเทศโจฬะ ได้ยกทัพมารุกรานแย่งราชสมบัติ และตั้งวงค์ใหม่ครองราชอนุราธปุราอยู่ราว 45 ปี
• ต่อมา พระเจ้าทุฎฐคามินี กษัตริย์แห่งแคว้นโรหณะทางตอนใต้ของเกาะลังกา ได้ยกทัพไปกอบกู้เอกราช พระเจ้าทุฎฐคามินีจึงได้ทรงครองเมืองอนุราธปุระ (พ.ศ.382-406) ในรัชกาลนี้ พระพุทธศาสนาได้รับการอุมถัมภ์เป็นอย่างดี พุทธสถานที่เป็นหลักฐานปรากฎอยู่คือ เจดีย์มิริจวัฎฎี โลหปราสาท 9 ชั้น มหาสถูปรุวันเวลิสิยะ หรือสุวรรณมาลิกาเจดีย์ เป็นต้น
สมัยพระเจ้าวัฏฏคามินีอภัย
• ในรัชกาลของพระเจ้าวัฏฏคามินีอภัย เกิดเหตุการณ์กษัตริย์ทมิฬนำกองทัพทมิฬเคลื่อนพลประชิดอนุราธปุระ และได้ยึดครองอนุราธปุระตั้งแต่ปี พ.ศ.440 – 454 ในเวลาเดียวกันนี้ ลังกาตกอยู่ในภาวะทุพภิกขภัยอย่างหนัก ประชาชนได้รับความยากลำบากแสนสาหัส วิหารเจดีย์ถูกทอดทิ้งให้รกร้าง พระสงฆ์เป็นจำนวนมากต้องอพยพหนีไปอยู่ที่อินเดีย
• กษัตริย์ทมิฬครองเมืองได้ 6 องค์ติดต่อกัน พระเจ้าวัฏฏคามินีอภัย จึงกลับมากู้เมืองได้สำเร็จ ทรงครองอนุราธปุระไปจนถึงปี พ.ศ. 466 ผลงานเด่นในรัชกาลนี้ คือสร้าง อภัยคีรีวิหาร และจารพระไตรปิฏกลงในใบลานเป็นครั้งแรกในประวัติศาสตร์
อวสานราชวงศ์วิชัย
• สิ้นสมัยของพระเจ้าวัฏฏคามินีอภัยแล้ว ความเสื่อมของราชวงศ์วิชัยก็ปรากฎชัด พระนางอนุฬา มเหสีของพระเจ้าโจรนาควางยาพิษพระสวามีของตัวเอง เป็นเหตุการณ์อัปยศในประวัติศาสตร์ศรีลังกาสมัยโบราณ พระนางถูกกำจัดในรัชสมัยของพระเจ้ากุฎกัณณติสสะ ระหว่าง พ.ศ.502-524
• กษัตริย์องค์สุดท้ายในราชวงศ์วิชัยคือ พระเจ้ายศลาลกะ ติสสะ ซึ่งเป็นโอรสของพระเจ้าอิฬนาค ทรงปกครองอนุราธปุระต่อจากพระเชษฐา อยู่ระหว่างปี พ.ศ. 595-602 ขึ้นครองราชย์โดยการปลงประชนม์พระเชษฐาของตนเอง หลังจากนั้น ราชวงศ์ลัมมกัณณะก็เข้าครองเมืองอนุราธปุระสืบต่อมา

• ราชวงศ์ลัมพกัณณะ
• รัชกาลนี้ยังไม่นับว่าเป็นการเริ่มต้นของราชวงศ์ลัมพกัณณะ ต่อเมื่อบุตรของชาวลัมพกัณณะคนหนึ่งชื่อ วสภะ ลอบสังหารนายสภะ (ผู้ซึ่งปลงพระชนม์พระเจ้าลังติสสะ) แล้วขึ้นครองราชย์แทน จึงกำเนิดราชวงศ์ลัมพกัณณะ เริ่มต้นในปี พ.ศ. 608 และราชวงศ์นี้ก็ดำรงสืบต่อกันมาเป็นเวลา 350 ปี
• ในราชวงศ์นี้ มีการส่งเสริมการชลประทาน ก่อกำแพงเมืองอนุราธปุระให้สูงขึ้นอีก และสร้างพระราชวังใหม่ ในปี พ.ศ.655-677 อันเป็นรัชสมัยของพระเจ้าคชพาหุที่ 1 มีการยกทัพแผ่อำนาจไปถึงภาคใต้ของอินเดีย
• หลักฐานทางประวัติศาสตร์ศรีลังกาในคัมภีร์มหาวงศ์ จบลงในรัชกาลพระเจ้ามหาเสน ระหว่าง พ.ศ.819-846 ในรัชกาลนี้มีการสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดยักษ์ชื่อ “มินเนริยะ” นับเป็นงานใหญ่ชิ้นหนึ่งของพระเจ้ามหาเสน
• ต่อมา อนุชาของพระเจ้ามหาเสน ชื่อพระเจ้าสิริเมฆวัน (พ.ศ.846-874) สืบราชสมบัติ ในรัชกาลนี้ ลังกาได้รับพระธาตุเขี้ยวแก้ว จากแคว้นกาสิงคะ ประเทศอินเดีย ในปีพ.ศ. 854 ความสัมพันธ์ระหว่างลังกากับอินเดียมีความแน่นแฟ้นขึ้นยิ่งขึ้น โดยพระเจ้าศิริเมฆวัน กับพระเจ้าสมุทรคุปต์แห่งอินเดีย ได้สร้างวัดลังกาที่พุทธคยาในรัชกาลนี้
• ก่อนจะสิ้นสุดสมัยราชวงศ์ลัมพกัณณะ เกิดเหตุการณ์สำคัญในทางประวัติศาสตร์พระพุทธศาสนา คือในปีพ.ศ. 953-975 อันเป็นรัชสมัยของพระเจ้ามหานาม พระพุทธโฆสาจารย์ ได้เดินทางถึงลังกา รับภาระแปลพระไตรปิฏก และคัมภีร์อรรถกถา จากภาษาสิงหลเป็นภาษาบาลี เป็นคุณูปการแก่วงการพระพุทธศาสนามาตราบเท่าทุกวันนี้
ราชวงศ์โมริยะ
• ปีพ.ศ. 976 ชนชาติทมิฬชื่อ ปัณฑุ แย่งราชสมบัติครองเมือง ผู้นำชาติทมิฬคนนี้ ได้เอาใจใส่ทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาเป็นอย่างดี การสืบต่อำนาจได้ดำเนินไปจนถึงปี พ.ศ. 1002 ชาวทมิฬจึงถูกปราบปรามได้สำเร็จ
• พระเจ้าธาตุเสน เป็นปฐมกษัตริย์แหงราชวงศ์ใหม่ชื่อ โมริยะ ทรบรบชนะพระเจ้าปิฐิยะ ชนชาติทมิฬ ได้ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ.1002-1020 ในรัชกาลนี้ มีการสร้างพระพุทธรูปยืนขนาดใหญ่ สำนักสงฆ์มหาวิหาร และบูรณะอภัยคีรีวิหาร • พระเจ้าธาตุเสน ถูกโอรสของพระองค์เองปลงพระชนม์ หลังจากนั้น พระเจ้าโมคัลลานะที่ 1 จึงมาชิงราชสมบัติจากโอรสองค์นั้น กษัตริย์องค์สุดท้ายของราชวงศ์โมริยะคือ พระเจ้ากิตติเสน ครองราชย์ระหว่าง ปี พ.ศ.1063-1064 มีอายุราชวงศ์เพียง 62 ปี

• ราชวงศ์ปาณฑยะ
• ในยุคนี้ การเมืองการปกครองของศรีลังกามีการแย่งอำนาจและเกิดศึกสงคราม นับแต่ปีพ.ศ. 1176 เริ่มมีการใช้ทหารรับจ้างนอกประเทศเข้ามาเสริมกำลังด้วย พวกที่เป็นทหารรับจ้างคือชนชาติทมิฬจากอินเดียตอนใต้ สงครามกลางเมืองหรือเหตุการณ์จลาจลโดยทหารรับจ้าง มีบทบาทอยู่มาก เกิดขึ้นระหว่าง พ.ศ.1186-1193 ศาสนสถานต่างๆ ถูกทำลายเป็นอันมาก มีการทัดทานกองกำลังของทหารรับจ้างในบางรัชกาล แต่ก็ไม่อาจปราบปรามให้สงบราบคาบได้
• ทหารรับจ้างชาวทมิฬ มีบทบาทเจริญก้าวหน้าถึงขีดสูงสุดในระหว่าง พ.ศ. 1210-1226 อันเป็นรัชสมัยของพระเจ้าอัคคโพธิที่ 4 ในรัชกาลนี้ ชื่อเมือง โปลอนนารุวะ เริ่มปรากฎในประวัติศาสตร์ เพราะกษัตริย์เสด็จไปประทับอย่างเป็นทางการ
• พระเจ้ามานวัมมะ เชื้อสายราชวงศ์โมริยะ ได้นำกองทัพราชวงศ์ปัลลวะจากอินเดียเข้ามาสู้รอบ ได้ชัยชนะขึ้นครองราชย์ในปี พ.ศ.1227-1261 ในรัชกาลนี้ อำนาจของพวกทมิฬสิ้นสุดลงโดยเด็ดขาด พร้อมกันนั้น สถาปัตยกรรมและศิลปะแบบปัลลวะก็แพร่หลายในเกาะลังกา
• ในปี พ.ศ. 1376-1396 เป็นรัชกาลของพระเจ้าเสนะที่ 1 ได้มีกองทัพจากปาณฑยะและราชวงศ์โจฬะ จากอินเดียตอนใต้ เคลื่อนกำลังรุกรานลังกา สามารถยึดภาคเหนือไว้ได้ทั้งหมด เมืองอนุราธปุระถูกปล้นสะดมยับเยิน พระเจ้าเสนะต้องอพยพไปประทับที่เมืองโปลอนนารุวะจนสิ้นรัชกาล รวมระยะเวลาที่สองราชวงศ์นี้มีอำนาจแทรกซึมอยู่ในลังกาประมาณ 500 ปี
• ในปีพ.ศ. 1476 เมืองอนุราธปุระถูกทำลายพินาศถึงกาลอวสาน ชาวสิงหลต้องถอยร่นไปทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ ตั้งเมืองหลวงใหม่ที่เมืองโปลอนนารุวะ
• ในปี พ.ศ. 1566 เมื่อเมืองโปลอนนารุวะ ถูกกองทัพโจฬะเข้าทำลายย่อยยับ เมืองโรหณะ กลับมีความแข็งแกร่งไม่ยอมพ่ายแพ้แก่ข้าศึก อย่างไรก็ตาม ทั้งสองเมืองก็ตกอยู่ในอิทธิพลของราชวงศ์แห่งอินเดียจนสิ้นสุดสมัยอนุราธปุระราวปีพ.ศ.1598

• อาณาจักรโปโลนนารุวะ
• ตั้งแต่ปีพ.ศ. 1598-1779 นับเป็นสมัยโปโลนนารุวะ กษัตริย์ที่ทำให้ยุคสมัยทางประวัติศาสตร์เปลี่ยนไปอย่างเห็นได้ชัดคือ พระเจ้าวิชัยพาหุที่ 1 ทรงครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 1598-1653 เดิมทีพระเจ้าวิชัยพาหุทรงปกครองอาณาจักรโรหณะ เมื่อทรงเห็นว่าลังกาถูกรุกราน ทรงรวบรวมกำลังชาวลังกาทั้งหมด ขับไล่กองทัพโจฬะจนต้องพ่ายแพ้อย่างเด็ดขาว ชาวสิงหลสามารถยึดคืนทั้งเมืองโปลอนนารุวะ และเมืองอนุราธปุระได้สำเร็จ แล้วจึงทรงสถาปนาเมืองโปลอนนารุวะเป็นราชธานี
• ในรัชกาลนี้ นอกจากมีการสร้างราชวังใหม่ที่เมืองโปโลนนารุวะแล้ว ก็ยังมีการฟื้นฟูพระพุทธศาสนาครั้งสำคัญอีกครั้งหนึ่ง มีการสร้างกำแพงและคูรอบเมือง สร้างวัดพระเขี้ยวแก้ว และการส่งราชฑูตไปบูชาต้นพระศรีมหาโพธิ์ ที่พุทธคยา มาประดิษฐานไว้ที่เมืองโปลอนนารุวะ
• ระหว่าง พ.ศ. 1654-1675 รัชสมัยของพระเจ้าคชพาหุที่ 2 ลังกาแบ่งแยกเป็น 4 แคว้น พระเจ้าวิกรมพาหุที่ 1 นั้น ทรงเป็นกษัตริย์ในช่วงเวลานี้ ทรงดำเนินการปกครองแบบทรราชย์ ประชาชนได้รับการกดขี่อย่างหนัก การพระศาสนาก็ถูกเบียดเบียน พระสงห์ต้องนำพระเขี้ยวแก้วไปซ่อนไว้ที่แคว้นโรหณะ ก่อนที่ลังกาจะเกิดจราจลในระหว่างปี พ.ศ.1675-1696
• สมัยพระเจ้าปรากรมพาหุมหาราช
• พระเจ้าปรากรมพาหุที่ 1 ทรงเป็นกษัตริย์หนุ่มผู้หาญกล้า ครองราชย์ระหว่างปะ 1696-1729 เป็นพระนัดดาของพระเจ้าวิชัยพาหุที่ 1 เป็นกษัตริย์ผู้ยิ่งใหญ่ในประวัติศาสตร์ศรีลังกา จนได้รับเทิดพระเกียรติว่าเป็นมหาราชองค์หนึ่ง
• อาณาจักรที่พระเจ้าปรากรมพาหุที่ 1 ทรงยึดครอบได้แห่งแรกคือ โปลอนนารุวะ หลังจากนั้นทรงได้ชัยชนะเหนือเกาะลังกาทั้งหมดในปีพ.ศ. 1698 รวมถึงอาณาจักรโรหณะที่กำลังรุ่งเรืองและยิ่งใหญ่ในยุคนั้นก็ต้องตกอยู่ในอำนาจของพระองค์โดยสิ้นเชิง
• ในด้านพระศาสนา พระเจ้าปรากรมพาหุที่ 1 ทรงปรองดองสำนักสงฆ์ทั้ง 3 แห่ง คือ สำนักมหาวิหาร สำนักอภัยคีรีวิหาร และสำนักเชตวันวิหาร ที่เคยเกิดความแตกแยกบาดหมางต่อกันมาเป็นเวลา 11 ปี ได้เป็นผลสำเร็จ เป็นการปรองดองครั้งสำคัญในประวัติศาสตร์ศรีลังกา
• ผลงานและความสำเร็จในรัชกาลของพระเจ้าปรากรมพาหุมหาราชที่สำคัญ
1.ทางศาสนา : ทรงสร้างวิหารประดิษฐานพระธาตุเขี้ยวแก้ว ที่เมืองโปลอนนารุวะ เป็นวิหารทรงกลม สร้างพระเจดีย์องค์ใหญ่ที่สุดในลังกา สร้างวิหารลังกาดิลก อันสะท้อนศิลปะแบบฮินดู พระพุทธรูปที่วิหารคัล ซึ่งแกะสลักจากหินทั้งแท่ง นับว่าเป็นยุคที่พระพุทธศาสนาได้รับการฟื้นฟูมากที่สุดในพุทธศตวรรษที่ 16
2.ทางอารยธรรม : ทรงสร้างพระราชวังโดยใช้ทองคำฉาบพื้นพระราชวัง ภายในมีห้องถึง 1,000 ห้อง สูง 7 ชั้น ทรงสร้างป้อมพระนคร ให้มีห้องเต้นรำ มีโรงละคร โรงพยาบาล ห้องสมุด โรงเรียนและสวนสาธารณะครบครัน
3.มีการสร้างเขื่อน 164 แห่ง ขุดคลอง 3,910 คลอง สร้างอ่างเก็บน้ำที่ใหญ่ที่สุดกินเนื้อที่ถึง 5,940 เอเคอร์
• พระเจ้าปรากรมพาหุมหาราช สวรรคตในปีพ.ศ.1729 นับแต่นั้นมา ศรีลังกาก็ไม่เคยมีกษัตริย์ผู้มีพระปรีชาสามารถเช่นนั้นอีกเลย

• ราชวงศ์ทัมพเทณิยะ
• ถัดจากรัชทายาทของพระเจ้าปรากรมพาหุมหาราช ก็เกิดราชวงศ์ลิงก์ กษัตริย์องค์แรกของราชวงศ์นี้คือ พระเจ้านิสสังกมัลละ ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ.1730-1739 มีการยกทัพไปรุกรานอินเดียภาคใต้แต่ไม่ประสบผลสำเร็จ เหตุการณ์เด่นในรัชกาลนี้คือ ลังกามีการติดต่อกับต่างประเทศมากขึ้น เช่นติดต่อกับแคว้นอันธาระ โอริสสา เบงกอล คุชรัต แห่งอินเดีย และติดต่อไปถึงประเทศพม่าและกัมพูชาอีกด้วย
• หลังจากรัชกาลของพระเจ้านิสสังกมัลละไม่นาน พวกทมิฬก็เริ่มรุกราน ระหว่างปีพ.ศ. 1745-1751 เมืองโปลอนนารุวะก็ถูกทหารทมิฬทำลายอีกครั้ง ทำให้ลังกาขาดการพัฒนาบ้านเมือง จนเป็นจุดจบของอาณาจักรโปลอนนารุวะ
• ราชวงศ์ใหม่ที่เกิดต่อมาคือ ราชวงศ์ทัมพเทณิยะ กษัตริย์องค์แรกคือ พระเจ้าวิชัยพาหุที่ 3 ครองราชย์ระหว่าง พ.ศ. 1775-1779 ครองเฉพาะแคว้นมายารัฐ ทางทิศตะวันตกของเกาะ ราชธานีตั้งอยู่ที่เมืองทัมพเทณิยะ พระเขี้ยวแก้วมาประดิษฐานที่เมืองนี้ในรัชกาลนี้
• ในรัชสมัยพระเจ้าปรากรมพาหุที่ 3 ทรงครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ.1830-1836 ตรงกับสมัยของพ่อขุนรามคำแหงของไทย ราชวงศ์ปาณฑยะ มีบทบาทด้านความช่วยเหลือการทหารสูง ปีพ.ศ. 1835 มาร์โค โปโล ก็เดินทางผ่านลังกา ราชวงศ์ทัมพเทณิยะได้สืบราชสมบัติต่อๆ กันถึงปี พ.ศ. 1869 สิ้นสุดลงในรัชกาลของพระเจ้าปรากรมพาหุที่ 4
• เกิดกรณีพิพาทกับจีน
• นับตั้งแต่สิ้นสุดสมัยโปลอนนารุวะเป็นราชธานีอันรุ่งเรืองแล้ว ศรีลังกาก็ย้ายเมืองหลวงครั้งแล้วครั้งเล่า พวกทมิฬเป็นฝ่ายรุกรานเข้ามาอยู่แทนที่ ชาวสิงหลเป็นฝ่ายถอยร่นไปทางทิศใต้ของเกาะ เพื่อจะได้หลุดพ้นจากการถูกเบียดเบียน
• ปี พ.ศ.1948 ศรีลังกาเกิดกรณีพิพาทกับจีนครั้งสำคัญ คู่กรณีคือ กษัตริย์ชาวสิงหล ทรงพระนามว่า พระเจ้าวิชัยพาหุที่ 4 กับฑูตจีนชื่อเชงโห เวลานั้น พระเจ้าวิชัยพาหุที่ 4 ทรงครองราชย์อยู่ที่อาณาจักรแคนดี ซึ่งมีเมืองหลวงอยู่ที่เมืองคัมโปละ กรณีที่เกิดคือ กษัตริย์แคนดีถูกกล่าวหาว่าทรงลักพาตัวเชงโหเพื่อเรียกค่าไถ่ เมื่อเชงโหกลับถึงเมืองจีนก็ย้อนกลับมายังศรีลังกาอีกใน 5 ปีต่อมา พร้อมด้วยกองทัพขนาดใหญ่ เชงโหล้อมเมืองหลวงได้แล้วก็จับกุมกษัตริย์แห่งแคนดี นำตัวไปเป็นเชลยที่กรุงปักกิ่ง หลังจากนั้น จักรพรรดิจีนก็สถาปนากษัตริย์ศรีลังกาที่เป็นชาวสิงหลคนใหม่ ทรงพระนามว่า พระเจ้าศรีปรากรมพาหะที่ 6 กษัตริย์องค์ใหม่นี้ ต้องส่งเครื่องราชบรรณาการไปถวายแก่จักรพรรดิจีนเป็นประจำ
• ในปี พ.ศ. 1993 กองทัพของพระเจ้าศรีปรากรมพาหุที่ 6 สามารถปราบอาณาจักรแจฟนาได้สำเร็จ เป็นอีกครั้งหนึ่งที่เกาะลังการวมกันเป็นประเทศเดียว วรรณคดีศรีลังกา ได้รับการส่งเสริมให้รุ่งเรืองเป็นพิเศษในรัชกาลนี้ ควบคู่ไปกับศาสนาพุทธและฮินดู

• อวสานราชวงศ์ลังกา
• ปลายสมัยราชวงศ์ลังกานั้น ภาคเหนือของเกาะลังกาถูกยึดครองโดยพวกทมิฬโดยสิ้นเชิง ในรัชกาลของพระเจ้าภูวไนกพาหุที่ 6 ลังกาแบ่งแยกกันเป็น 6 อาณาจักรอีกคือ อาณาจักรแจฟนา อาณาจักรโกฎเฏ และอาณาจักรแคนดี และหลังจากนั้นก็แบ่งแยกเป็น 4 อาณาจักร ซึ่งแสดงถึงอาการระส่ำระสายของบ้านเมืองอย่างเห็นได้ชัด ในรัชสมัยของพระเจ้ากิตติสิริราชสิงห์ ตรงกับ พ.ศ.2290-2324 มีการส่งฑูตมาขอพระสงฆ์สยามนิกายในรัชกาลของพระเจ้าบรมโกศ แห่งกรุงศรีอยุธยา
• กษัตริย์องค์สุดท้ายของราชวงศ์ลังกา คือพระเจ้าศิริวิกรมราชสิงห์ เป็นโอรสของพระเจ้ากิตติสิริราชสิงห์ ครองราชย์ระหว่างปี พ.ศ. 2341-2358 ในปีสุดท้ายแห่งรัชกาล พระองค์ถูกอังกฤษจับตัวไป ตั้งแต่นั้นมา ศรีลังกาก็ไม่มีกษัตริย์ปกครองประเทศอีกเลย